Πόσες φορές έχετε πετύχει την Πανσέληνο να ανατέλλει πάνω από την θάλασσα, πίσω από δέντρα ή κτήρια και να ενθουσιαστείτε με το μέγεθος της. Έχετε πέσει και εσείς θύματα της ψευδαίσθησης της Σελήνης.
Οι παρατηρητές του ουρανού γνωρίζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια ότι το φεγγάρι χαμηλά στον ορίζοντα φαίνεται να είναι υπερφυσικά μεγάλο. Στην αρχή οι αστρονόμοι νόμιζαν ότι η ατμόσφαιρα πρέπει να μεγεθύνει το φεγγάρι κοντά στον ορίζοντα αλλά οι φωτογραφικές κάμερες έδειξαν ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Στο φιλμ το φεγγάρι έχει το ίδιο μέγεθος ανεξάρτητα με το ύψος που βρίσκεται. Δείτε το παράδειγμα. Προφανώς μόνο οι άνθρωποι βλέπουν τεράστια φεγγάρια.
H ανατολή της Σελήνης πάνω από το Seatle. Φωτο: Apod
Τελικά είμαστε τρελοί;
Μετά από όλα αυτά τα χρόνια, οι επιστήμονες ακόμα δεν είναι σίγουροι.
Αν κοιτάξει κανείς το φεγγάρι, οι κοσμικές ακτίνες απο το σεληνόφως συγκλίνουν και αποτελούν μια εικόνα με εύρος περίπου 0,15 mm επάνω στον αμφιβληστροειδή στο πίσω μέρος του ματιού σας. Το φεγγάρι που βρίσκεται χαμηλά, και το φεγγάρι που βρίσκεται ψηλά στον ορίζοντα δημιουργούν ακριβώς το ίδιο εύρος εικόνας επάνω στον αμφιβληστροειδή του ματιού μας αλλά ο εγκέφαλος μας ακόμα επιμένει ότι το ένα φεγγάρι είναι μεγαλύτερο απο το άλλο. Άντε να βγάλεις άκρη.
Μετά από όλα αυτά τα χρόνια, οι επιστήμονες ακόμα δεν είναι σίγουροι.
Αν κοιτάξει κανείς το φεγγάρι, οι κοσμικές ακτίνες απο το σεληνόφως συγκλίνουν και αποτελούν μια εικόνα με εύρος περίπου 0,15 mm επάνω στον αμφιβληστροειδή στο πίσω μέρος του ματιού σας. Το φεγγάρι που βρίσκεται χαμηλά, και το φεγγάρι που βρίσκεται ψηλά στον ορίζοντα δημιουργούν ακριβώς το ίδιο εύρος εικόνας επάνω στον αμφιβληστροειδή του ματιού μας αλλά ο εγκέφαλος μας ακόμα επιμένει ότι το ένα φεγγάρι είναι μεγαλύτερο απο το άλλο. Άντε να βγάλεις άκρη.
Μία παρόμοια ψευδαίσθηση ανακάλυψε το 1913 ο Μάριο Πόνζο που σχεδίασε δύο πανομοιότυπες μπάρες κατά μήκος δύο συγκλινόντων γραμμών όπως μιας σιδηροδρομικής γραμμής. Η κίτρινη μπάρα φαίνεται πιο φαρδιά επειδή απλώνεται σε μεγαλύτερη φαινομενική απόσταση ανάμεσα στις σιδηρογραμμές δημιουργώντας την "ψευδαίσθηση του Πόνζο"Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι η ψευδαίσθηση της Σελήνης είναι η η ψευδαίσθηση του Πόνζο με τα δέντρα και τα σπίτια να παίζουν τον ρόλο των συγκλινόντων γραμμών του Πόνζο. Τα αντικείμενα που βρίσκονται μπροστά της κάνουν τον εγκέφαλο να νομίζει ότι το φεγγάρι είναι μεγαλύτερο από την πραγματικότητα.
Αλλά εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα. Πιλότοι αεροσκαφών σε πολύ μεγάλα ύψη έχουν ακριβώς την ίδια εμπειρία της τεράστιας Σελήνης χωρίς να υπάρχουν κάποια φυσικά εμπόδια μπροστά της. Τι είναι αυτό που μπερδεύει τα μάτια τους;
Ίσως έχει να κάνει με το σχήμα του ουρανού. Αναλαμβάνουμε τον ουρανό ως ένα επίπεδο θόλο με το ζενίθ κοντά και τον ορίζοντα πολύ μακριά. Έχει νόημα. Πουλιά που πετάνε από πάνω μας είναι πιο κοντά από αυτά που πετάνε στον ορίζοντα. Όταν το φεγγάρι είναι κοντά στον ορίζοντα, ο εγκέφαλος δεν υπολογίζει σωστά την πραγματική απόσταση και μέγεθος της Σελήνης.
Ίσως έχει να κάνει με το σχήμα του ουρανού. Αναλαμβάνουμε τον ουρανό ως ένα επίπεδο θόλο με το ζενίθ κοντά και τον ορίζοντα πολύ μακριά. Έχει νόημα. Πουλιά που πετάνε από πάνω μας είναι πιο κοντά από αυτά που πετάνε στον ορίζοντα. Όταν το φεγγάρι είναι κοντά στον ορίζοντα, ο εγκέφαλος δεν υπολογίζει σωστά την πραγματική απόσταση και μέγεθος της Σελήνης.
Η Σελήνη, όταν την παρατηρούμε, κυρίως κατά τη φάση της Πανσέληνου, αμέσως μετά την ανατολή της ή λίγο πριν τη δύση της, μας φαίνεται ασυνήθιστα μεγάλη σε σχέση με το πώς μας φαίνεται, όταν βρίσκεται πιο ψηλά, κοντά στη μεσουράνηση. Η φαινόμενη διάμετρος της Σελήνης, δηλαδή η γωνία με την οποία βλέπουμε από τη Γη τη διάμετρο του δίσκου της Σελήνης, είναι περίπου μισή μοίρα και είναι ανεξάρτητη από τη θέση της ως προς τον ορίζοντα του τόπου. Το ότι μας φαίνεται, λοιπόν, μεγαλύτερη είναι μιαψευδαίσθηση, και μάλιστα πολύ έντονη.
Αυτό συμβαίνει, διότι, όταν παρατηρούμε τη Σελήνη, και ειδικότερα την Πανσέληνο, κοντά στον ορίζοντα, λίγο μετά την ανατολή της ή λίγο πριν από τη δύση της, μας δημιουργείται η εντύπωση ότι βρίσκεται πολύ μακριά μας και άρα είναι πολύ μεγάλη σε σχέση με το πώς φαίνεται όταν βρίσκεται πιο ψηλά, κοντά στη μεσουράνηση, οπότε μας δίνει την εντύπωση ότι βρίσκεται πιο κοντά μας.
Για να πειστούμε ότι πρόκειται για ψευδαίσθηση, αρκεί να παρατηρήσουμε τη Σελήνη μέσα από έναν σωλήνα, ώστε να μη φαίνεται ο ορίζοντας του τόπου. Η ίδια ψευδαίσθηση δημιουργείται και όταν παρατηρούμε τις γωνιώδεις αποστάσεις λαμπρών αστέρων, όπως για παράδειγμα του Κάστορα και του Πολυδεύκη, του αστερισμού των Διδύμων.
Ένας άλλος παράγοντας που υπεισέρχεται και ενισχύει την ψευδαίσθηση αυτή είναι και η γνωστή διαφορά μεταξύ οριζόντιας και κατακόρυφης διόπτευσης.
Βρείτε 52 τέτοιες ερωτήσεις και τις απαντήσεις τους στο εξαιρετικά κατατοπιστικό και ευκολοδιάβαστο βιβλίο του γνωστού Αστρονόμου και Καθηγητή στο ΑΠΘ Σταύρου Αυγολούπη “Στοιχεία Αστρονομίας για Μαθητές και Εκπαιδευτικούς”.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου